भारतको पञ्जाब राज्यमा स्वतन्त्र खालिस्तान राज्यको माग राख्दै विभिन्न पृथकवादी गतिविधिमा संलग्न एक महत्त्वपूर्ण अभियुक्त बलवीर सिंह उर्फ कश्मिर सिंह नेपालबाट पक्राउ परिएको दाबी गरिएको छ। भारतीय राष्ट्रिय जाँच एजेन्सी (एनआईए) र बिहार राज्यको मोतिहारी प्रहरीको संयुक्त अपरेशनमा उनलाई पक्राउ गरिएको भारतीय सञ्चारमाध्यम टाइम्स अफ इन्डियाले उल्लेख गरेको छ।
भारतीय प्रहरीका अनुसार सिंह मोतिहारीको नगर थाना क्षेत्रको मोतिझिलमा पक्राउ परेका हुन्। यद्यपि कतिपय सुरक्षास्रोतहरू र अधिकारीहरूले भने सिंहलाई नेपालमा लुकेर बसेको अवस्थामा नियन्त्रणमा लिइएको र पछि भारत पुर्याइएको दाबी गरेका छन्। नेपाल प्रहरीले यस विषयमा आधिकारिक पुष्टि गरेको छैन भने नेपाल प्रहरीका प्रवक्ता डिआईजी रमेश थापाले “सिंहलाई नेपालबाट पक्राउ गरिएकोबारे जानकारी छैन” भनेर प्रतिक्रिया दिएका छन्।
सिंह को हुन्?
बलवीर सिंह खालिस्तान समर्थक समूह ‘खालिस्तानी लिबरेशन फोर्स’ र ‘इन्टरनेशनल सिख युथ फेडरेसन’सँग आबद्ध व्यक्तिका रूपमा चिनिन्छन्। उनी भारत सरकारद्वारा खोजी सूचीमा रहेका थिए र उनीबारे सूचना दिनेलाई १० लाख भारु पुरस्कारको घोषणा गरिएको थियो।
उनको नाम सन् २०१६ नोभेम्बर २७ मा भारतको पञ्जाबस्थित नाभा जेलमा भएको एक चर्चित जेल ब्रेक घटनासँग पनि जोडिएको छ। उक्त घटनामा छ जना आतंकवादी तथा आपराधिक पृष्ठभूमिका कैदीहरू जेलबाट फरार भएका थिए। त्यतिबेला रमनजीत सिंह उर्फ रोमीको योजनामा आधारित आक्रमणमा बलवीर सिंहसहित खालिस्तानी लिबरेशन फोर्सका प्रमुख हरमिन्दर सिंह मिंटू लगायतका कुख्यात अपराधीहरू भागेका थिए।
नेपालमा नागरिकता प्राप्त गरेको आशंका
भारतीय अधिकारीहरूको दाबी अनुसार बलवीर सिंह लामो समयदेखि नेपालमा लुकेर बसेका थिए र नेपालमै बसोबास गर्दै नेपाल सरकारको नागरिकता समेत प्राप्त गरिसकेको शंका गरिएको छ। नेपालमा बसेर उनले अन्य फरार खालिस्तानी अभियुक्तहरूलाई पनि सुरक्षा र आवास दिने काम गरेको आरोप भारतीय अनुसन्धान निकायहरूले लगाएका छन्।
यसबारेमा नेपाल प्रहरीका उच्च अधिकारीहरूसँग पनि यसअघि समन्वय गरिएको भारतीय अधिकारीहरूको भनाइ छ। हाल भारतमा सार्वजनिक रुपमा सिंहलाई पक्राउ गरिएको घोषणासँगै नेपाल प्रहरीको एक टोलीले उक्त घटनाको अध्ययन गरिरहेको जनाइएको छ।
एक सुरक्षा अधिकारीका अनुसार, “अहिले व्यक्तिगत तहमा समन्वय गरेर समेत अपराधीहरू पक्राउ गरिने प्रवृत्ति बढ्दो छ। यस प्रकरणमा के के भएको छ भनेर अनुसन्धान भइरहेको छ।”
पूर्व घटनामा संलग्नता
एनआईएका अनुसार सिंह पञ्जाब राज्यको मोहालीस्थित इन्टेलिजेन्स कार्यालयमा भएको रकेट आक्रमणमा समेत संलग्न थिए। यस्ता घटनाहरूमा उनको संलग्नता पुष्टि भएसँगै उनलाई भारतको राष्ट्रिय सुरक्षाका लागि खतराको रूपमा हेरिएको थियो।
उक्त रकेट आक्रमणले भारतीय सुरक्षायन्त्रमा ठूलो चुनौती सिर्जना गरेको थियो। भारत सरकारले यस मामिलामा संलग्नहरूको खोजी तीव्र बनाएको थियो, र यसै क्रममा सिंहको ठेगाना नेपालमा फेला परेको बताइएको छ।
अन्तरदेशीय समन्वयको प्रभाव
यस घटनाले नेपाल–भारतबीचको सुरक्षात्मक समन्वय र सूचना आदान–प्रदानको कार्यप्रणालीप्रति चासो पुनः उठाएको छ। नेपालको भूगोललाई उपयोग गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका अपराधीहरूले शरण लिएको अवस्था विगतमा पनि देखिएको छ। सिंहको प्रकरणले फेरि त्यही संवेदनशीलता उजागर गरेको छ।
विशेषज्ञहरूका अनुसार, यस्तो समन्वय आवश्यक भए पनि कानुनी प्रक्रिया पालना गरी अन्तरदेशीय सहकार्य हुनु आवश्यक छ। यसरी व्यक्तिलाई अपचारिक समझदारीबिनै एक देशबाट अर्को देशमा स्थानान्तरण गर्नु मानव अधिकार र सार्वभौमिकताको दृष्टिकोणले चुनौतीपूर्ण हुनसक्छ।
निष्कर्ष
बलवीर सिंहको पक्राउले खालिस्तानी गतिविधिहरू र अन्तर्राष्ट्रिय अपराधमा संलग्नताको नयाँ पाटो खुलाएको छ। साथै, नेपाललाई अपराधीहरूको सुरक्षित आश्रयस्थल बनाउन सक्ने सम्भाव्यतालाई हटाउन कानुनी संयन्त्रको मजबूती आवश्यक रहेको देखिएको छ। आगामी दिनमा नेपाल र भारतबीच सुरक्षात्मक समन्वय अझ औपचारिक, पारदर्शी र कानुनी ढाँचामा हुनुपर्ने माग यस घटनाबाट उठेको छ।
